ถั่วเหลืองพันธุ์ กวก. เชียงใหม่ 9 ศูนย์วิจัยพืชไร่เชียงใหม่ สถาบันวิจัยพืชไร่และพืชทดแทนพลังงาน กรมวิชาการเกษตร

ถั่วเหลืองเป็นพืชที่มีโปรตีนสูงถึง 36-40% และมีน้ำมัน 18-20% ซึ่งมีคุณค่าทางโภชนาการสูงสามารถใช้ประโยชน์ได้หลายรูปแบบ เช่น การสกัดน้ำมัน อุตสาหกรรมอาหารสัตว์ และผลิตภัณฑ์อาหาร จังหวัดแม่ฮ่องสอนมีพื้นที่ปลูกถั่วเหลืองมากเป็นอันดับหนึ่งของประเทศ มีพื้นที่ปลูกปี 2566/67 รวม 10,687 ไร่ ได้ผลผลิตรวม 3,382 ตัน โดยพื้นที่ปลูกส่วนใหญ่อยู่ในฤดูฝน 7,396 ไร่ โดยปลูกในช่วงเดือนพฤษภาคมถึงมิถุนายน และเก็บเกี่ยวเดือนกันยายนถึงตุลาคม และพื้นที่ปลูกในช่วงแล้ง (ธันวาคม-มีนาคม) 3,291 ไร่ ปลูกในช่วงเดือนพฤศจิกายนถึงธันวาคม และเก็บเกี่ยวเดือนมีนาคมถึงเมษายน (กรมส่งเสริมการเกษตร, 2568)

การปลูกถั่วเหลืองในจังหวัดแม่ฮ่องสอนเป็นการผลิต
เชิงวัฒนธรรมหรือเศรษฐกิจชุมชนมากกว่าเชิงการค้า โดยผลผลิตของถั่วเหลืองที่ได้จะขายให้แก่ผู้รับซื้อ
ส่วนหนึ่ง อีกส่วนจะเก็บไว้สำหรับแปรรูปเป็นอาหารในครัวเรือน ได้แก่ ถั่วเน่าซา ถั่วเน่าแข็บ ถั่วเน่าทรงเครื่อง น้ำเต้าหู้ และถั่วเหลืองคั่ว ซึ่งถือได้ว่าเป็นแหล่งอาหารโปรตีนที่ดีของเกษตรกร

ถั่วเหลืองส่วนใหญ่ที่นิยมปลูกเป็นพันธุ์พื้นเมือง โดยในปี 2565/66 มีพื้นที่ปลูกมากที่สุด 11,981 ไร่ และพันธุ์จากส่วนราชการ ได้แก่ พันธุ์ กวก. เชียงใหม่ 2 กวก. สุโขทัย 3 และ กวก. เชียงใหม่ 60 มีพื้นที่ปลูกรวม 1,336 ไร่ (สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร, 2566)

พันธุ์พื้นเมืองที่เกษตรกรใช้ปลูกส่วนใหญ่ไม่สม่ำเสมอ เช่น มีการเจริญเติบโต ไม่ทอดยอด กึ่งทอดยอด หรือทอดยอด ออกดอกและสุกแก่ไม่พร้อมกัน เกษตรกรมักรอให้ฝักสุกแก่ทั้งหมด ก่อนเก็บเกี่ยว ทำให้มีปริมาณและคุณภาพของผลผลิตต่ำ แต่ปรับตัวเจริญเติบโตได้ดีในพื้นที่จังหวัดแม่ฮ่องสอนและฝักไม่แตกเมื่อแห้ง

ขณะที่การปลูกทดสอบพันธุ์ กวก. เชียงใหม่ 60 พบว่า เกษตรกรไม่ยอมรับพันธุ์ดังกล่าว เนื่องจากไม่สามารถทิ้งต้นแห้งไว้ในแปลงได้นานเกินกว่า 1 สัปดาห์เพราะฝักจะเริ่มแตก เมล็ดพันธุ์เสื่อมความงอกเร็วกว่าพันธุ์ตาแดง ไม่สามารถเก็บรักษาในสภาพอุณหภูมิปกติครับข้ามปีได้ นอกจากนี้ไม่เป็นที่ต้องการของผู้บริโภคเมื่อนำไปแปรรูปเป็นอาหารในครัวเรือน จึงควรรวบรวมและคัดเลือกถั่วเหลืองพันธุ์พื้นเมือง สำหรับปลูกในพื้นที่จังหวัดแม่ฮ่องสอน และความต้องการของท้องถิ่น

วัตถุประสงค์
เพื่อคัดเลือกพันธุ์ถั่วเหลืองพันธุ์พื้นเมืองที่บริสุทธิ์ เหมาะสมกับสภาพพื้นที่จังหวัดแม่ฮ่องสอน
ประวัติ
​ถั่วเหลืองสายพันธุ์ MHS6 คัดเลือกจากพันธุ์พื้นเมือง ที่ อำเภอปาย จังหวัดแม่ฮ่องสอน โดยในปี 2550 รวบรวมถั่วเหลือง 600 ต้น จากแปลงเกษตรกร 20 แปลง คัดเลือกเบื้องต้นไว้ 78 สายพันธุ์ จากต้นที่มีการเจริญเติบโตแบบกึ่งทอดยอด ความสูงต้นไม่เกิน 90 เซนติเมตร มีจำนวนฝักต่อต้นไม่น้อยกว่า 60 ฝัก

จากนั้นในปี 2551-2552 ทำการปลูกคัดเลือก ตามแผนการคัดเลือกแบบต้นต่อแถว (plant to rows) จำนวน 4 รอบ ที่ศูนย์วิจัยพืชไร่เชียงใหม่ โดยคัดเลือกจากต้นที่มีอายุเก็บเกี่ยวไม่เกิน 105 วันหลังงอก และให้ผลผลิตไม่น้อยกว่า 150 กิโลกรัมต่อไร่ คัดเลือกไว้ 17 สายพันธุ์ นำเข้าประเมินผลผลิต ในปี 2553 และปี 2559-2561 โดยใช้พันธุ์ตาแดงเป็นพันธุ์เปรียบเทียบที่ศูนย์วิจัยพืชไร่เชียงใหม่ ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตรแม่ฮ่องสอน และไร่เกษตรกรจังหวัดแม่ฮ่องสอนพบว่า สายพันธุ์ MHS6 มีความสม่ำเสมอ และให้ผลผลิตสูงกว่าพันธุ์ตาแดง จึงเสนอขอรับรองเป็นพันธุ์แนะนำ ถั่วเหลืองพันธุ์ กวก. เชียงใหม่ 9

ลักษณะประจำพันธุ์
​1. การเจริญเติบโตแบบกึ่งทอดยอด กลีบดอกมีสีม่วง เปลือกเมล็ดมีสีเหลือง ขั้วเมล็ดสีน้ำตาล รูปร่างเมล็ดค่อนข้างกลม เปลือกเมล็ดมีความมัน
​2. อายุออกดอกเฉลี่ย 35 วันหลังงอก อายุเก็บเกี่ยวเฉลี่ย 96 วันหลังงอก

ลักษณะเด่น
​1. ให้ผลผลิตเฉลี่ย 254 กิโลกรัมต่อไร่ สูงกว่าพันธุ์ตาแดง ร้อยละ 14
​2. มีปริมาณโปรตีนในเมล็ดสูงเฉลี่ยร้อยละ 39.23 โดยน้ำหนักแห้ง ไม่แตกต่างกับพันธุ์ตาแดง

พื้นที่แนะนำ
พื้นที่ปลูกถั่วเหลืองสภาพไร่ จังหวัดแม่ฮ่องสอน

ข้อควรระวัง/ข้อจำกัด
ควรปลูกในฤดูฝน โดยปลูกในเดือนมิถุนายน และเก็บเกี่ยวในสัปดาห์ที่ 3 หรือ 4 ของเดือนตุลาคมเพื่อลดความเสียหายของผลผลิต.